
Kim są masoni?
-
Masoneria to jedno z najstarszych i najbardziej tajemniczych bractw na świecie, którego początki sięgają głęboko w historię. Często kojarzona jest z takimi terminami jak mistycyzm, rytuały i tajne stowarzyszenie. Ale kim właściwie są masoni, skąd się wzięli i jaki jest ich cel? Poniżej zagłębiamy się w fascynujący świat tego bractwa.
1) Geneza i historia masonerii
Korzenie wolnomularstwa sięgają średniowiecza, a konkretnie cechów kamieniarzy, którzy pracowali przy katedrach i innych monumentalnych budowlach. Rzemieślnicy ci cieszyli się dużym szacunkiem i organizowali się w bractwa, aby zachować i przekazywać dalej swoją wiedzę i techniki. Termin „wolnomularz” pierwotnie odnosił się do „wolnych kamieniarzy” – mistrzów swojego rzemiosła, niezwiązanych z konkretnym miastem ani władcą.
Na przestrzeni wieków znaczenie masonerii ulegało zmianom. Z czysto rzemieślniczej wspólnoty, w XVII i XVIII wieku rozwinął się ruch filozoficzno-duchowy. Tę transformację często kojarzy się z założeniem pierwszej Wielkiej Loży w Londynie w 1717 roku, co stanowiło kamień milowy w historii masonerii. Od tego momentu nacisk przesunął się z umiejętności rzemieślniczych na wartości moralne i etyczne, a także na rozwój osobisty.
Ruch masoński szybko rozprzestrzenił się w Europie i Ameryce Północnej, przyciągając osoby z różnych klas społecznych – od rzemieślników po filozofów, artystów i polityków. Wiele znanych osobistości, w tym George Washington, Wolfgang Amadeusz Mozart i Johann Wolfgang von Goethe, było członkami masonerii.
1.1) Znaczenie i cele bractwa

Wolnomularstwo postrzega siebie jako ogólnoświatową wspólnotę opartą na zasadach wolności, równości i braterstwa. Dąży do promowania swoich członków pod względem moralnym i duchowym oraz zachęcania ich do życia zgodnego z najwyższymi standardami etycznymi. Nacisk kładziony jest na rozwój osobisty, wzajemny szacunek i poszukiwanie prawdy.
Jednym z głównych celów masonerii jest promowanie człowieczeństwa i dobroczynności. Członkowie masonerii często angażują się w projekty charytatywne i działalność społeczną, aby poprawić dobrobyt społeczeństwa. Jednocześnie masoni przywiązują dużą wagę do rozwoju jednostki. Poprzez rytuały, symboliczne nauki i wymianę z innymi członkami, masoni są inspirowani do pracy nad sobą i dalszego rozwijania swoich mocnych stron.
Kolejnym ważnym elementem masonerii jest nacisk na zachowanie tajemnicy i dyskrecji. Spotkania i rytuały masońskie nie są otwarte dla publiczności, co często prowadziło do spekulacji i nieporozumień. Niemniej jednak masoni podkreślają, że ich działalność nie ma motywacji politycznej ani religijnej, lecz służy wyłącznie dobru jednostki i społeczeństwa.
1.2) Rozprzestrzenianie się masonerii na całym świecie
Od swoich początków w Europie, wolnomularstwo rozprzestrzeniło się praktycznie na wszystkie kontynenty. Obecnie masoneria liczy miliony członków w setkach Wielkich Lóż i niezliczonych lożach na całym świecie. Wolnomularstwo jest szczególnie silne w krajach takich jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja, gdzie wywarło znaczący wpływ na historię i społeczeństwo.
Masoneria ma również długą tradycję w Niemczech. Pierwsza niemiecka loża została założona w Hamburgu w 1737 roku i do dziś w całych Niemczech działa wiele aktywnych lóż. Choć w niektórych krajach, szczególnie w czasach reżimów totalitarnych, masoneria była zakazana lub tłumiona, odzyskała znaczenie we współczesnym społeczeństwie.
Międzynarodowość masonerii podkreślają jej wspólne wartości i symbole. Pomimo różnic kulturowych i językowych, wszyscy masoni podzielają te same podstawowe zasady i rytuały. To sprawia, że masoneria jest prawdziwie globalną wspólnotą.
2) Symbole i rytuały masonów

Masoneria znana jest z głęboko zakorzenionej symboliki i mistycznych rytuałów, które stanowią centralny element bractwa. Elementy te służą nie tylko podtrzymywaniu tradycji, ale także przekazywaniu wartości i zasad moralnych. Ale jakie rytuały odprawiają masoni? Co oznaczają znane symbole, takie jak węgielnica i cyrkiel? I jaką rolę odgrywa symbolika w codziennym życiu masonów?
2.1) Rytuały masońskie Jakie rytuały są wykonywane?
Rytuały masońskie są jednym z najczęściej omawianych i często źle rozumianych elementów tej wspólnoty. Charakteryzują się symbolicznymi działaniami, tajemnymi słowami i gestami, które mają pomóc członkom w dążeniu do ich moralnych i duchowych celów. Rytuały odgrywają kluczową rolę w spotkaniach loży, służąc przekazywaniu wiedzy i budowaniu głębokiej więzi między członkami.
Znanym rytuałem wolnomularskim jest Rytuał Inicjacji . To właśnie podczas niego nowy kandydat zostaje wprowadzony do bractwa. Rytuał ten ma charakter symboliczny i zawiera elementy symbolizujące przejście od „ignoranta-poszukiwacza” do członka wspólnoty. Kandydat zostaje symbolicznie „oczyszczony”, otrzymuje instruktaż na temat znaczenia masonerii i ostatecznie zostaje przyjęty do loży jako uczeń. Rytuał ten symbolizuje rodzaj duchowych narodzin, podczas których kandydat wkracza w świat samopoznania i nauki.
Ponadto w loży istnieją rytuały związane z awansem. Członkowie mogą awansować z ucznia na czeladnika, a ostatecznie na mistrza. Każdy z tych stopni ma swój własny rytuał, często obejmujący złożone akty symboliczne, takie jak noszenie określonych szat, recytowanie ślubów lub przekazywanie narzędzi, takich jak kątownik i cyrkiel.
Rytuały masońskie mają nie tylko przekazywać wiedzę, ale także budować głębszą więź z naukami i ideałami bractwa. Zachęcają do refleksji nad wartościami moralnymi, odpowiedzialnością osobistą i zaangażowaniem we wspólnotę.
2.2) Znaczenie symboli takich jak kątomierz i cyrkiel
Wolnomularstwo jest bogate w symbole, z których wiele wywodzi się z rzemiosła kamieniarskiego. Symbole te służą jako wizualne i metaforyczne narzędzia ilustrujące wartości i nauki bractwa.
- Węgiel i cyrkiel : Ten ikoniczny symbol jest prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalnym symbolem wolnomularstwa. Węgiel symbolizuje integralność moralną i przypomina wolnomularzom o życiu „prawdziwym i uczciwym”. Cyrkiel symbolizuje samodyscyplinę i umiejętność panowania nad swoimi namiętnościami i pragnieniami. Razem, narzędzia te symbolizują dążenie do moralnej i duchowej doskonałości.
- Wszechwidzące Oko : Znane również jako „Oko Opatrzności”, motyw ten symbolizuje boską wszechwiedzę i czujność. Ma przypominać masonom, że ich działania są zawsze obserwowane i że muszą brać za nie odpowiedzialność.
- Trójkąt i liczba trzy : W masonerii liczba trzy odgrywa szczególną rolę. Reprezentuje trzy fundamentalne zasady braterstwa: wolność, równość i braterstwo. Trójkąt, jako figura geometryczna, symbolizuje stabilność i doskonałość.
Te i wiele innych symboli są używane w rytuałach i naukach masonerii, aby przekazać głębsze prawdy o życiu, moralności i duchowych poszukiwaniach. Mają one zarówno znaczenie praktyczne, jak i filozoficzne i pomagają inspirować członków.
2.3) Rola symboliki w życiu codziennym masonów
Symbolika masonerii wykracza daleko poza rytuały i spotkania lóż. Ma ona kluczowe znaczenie w codziennym życiu członków i służy jako stałe przypomnienie o ich zobowiązaniach i wartościach. Wielu masonów nosi na przykład biżuterię, taką jak pierścień masoński lub sygnet masoński , z wygrawerowanymi symbolami, takimi jak węgielnica i cyrkiel. Akcesoria te pełnią nie tylko funkcję dekoracyjną, ale także są wyrazem przynależności do bractwa.
Bogatą symbolikę można odnaleźć również w architekturze i wystroju lóż masońskich. Układ mebli, wystrój pomieszczeń i użyte kolory – wszystko to ma znaczenie symboliczne i ma na celu wprowadzenie członków w stan kontemplacji i refleksji.
Dla masonów symbole te stanowią drogowskaz w podejmowaniu decyzji moralnych i postępowaniu. Są nieustannym przypomnieniem o życiu zgodnym z zasadami bractwa – czy to poprzez uczciwość, integralność, czy też propagowanie braterstwa i dobroczynności.
3. Rytuał inicjacji masońskiej

Rytuał inicjacyjny masonów jest jednym z najbardziej fascynujących i tajemniczych elementów tego bractwa. Oznacza on wstąpienie nowego członka do wspólnoty i wiąże się z bogactwem symboli, gestów i działań o głębokim znaczeniu filozoficznym i duchowym. Ale co właściwie dzieje się podczas tego rytuału? Jakie wymagania należy spełnić, aby zostać członkiem, i jakie znaczenie ma on dla masonów?
3.1) Rytuał przyjęcia do masonerii: Głęboki wgląd w proces przyjęcia
Ceremonia inicjacji masonerii to akt o charakterze wysoce symbolicznym, często odbywający się w uroczystej i tajemniczej atmosferze. Zazwyczaj odbywa się w loży – specjalnie umeblowanym pomieszczeniu, ozdobionym symbolami i instrumentami masonerii.
Proces ten często rozpoczyna się fazą przygotowań. Kandydat, zwany „poszukiwaczem”, musi przejść symboliczną transformację, która prowadzi go od „ciemności” (ignorancji) do „światła” (wiedzy). Przebywa w odosobnieniu w pomieszczeniu, gdzie ma czas na refleksję nad swoimi motywami i znaczeniem masonerii. Ma to na celu podkreślenie powagi kroku i przygotowanie kandydata do symbolicznych wyzwań.
Po tej fazie poszukiwacz jest wprowadzany do loży. Tutaj często nosi specjalne stroje o symbolicznym znaczeniu. Na przykład, część jego ciała (np. dłoń lub stopa) jest odkryta, symbolizując jego wrażliwość i otwartość. Zadawane są mu pytania mające na celu zbadanie jego wartości, przekonań i celów. Następnie kandydat składa przyrzeczenie, w którym zobowiązuje się do poszanowania wartości i tajemnic wolnomularstwa.
Centralnym momentem rytuału jest symboliczne „oświecenie”. Poszukujący zostaje wprowadzony do ciemnego pokoju i symbolicznie „wyprowadzony na światło”, co wyznacza początek jego podróży ku wiedzy i samopoznaniu. Cały proces ma na celu rzucić kandydatowi wyzwanie emocjonalne i intelektualne oraz wpoić mu zasady wolnomularstwa.
3.2) Wymagania, które należy spełnić, aby zostać członkiem
Nie każdy może po prostu zostać członkiem masonerii. Istnieją jasne wymagania, które należy spełnić, zanim dana osoba zostanie rozpatrzona. Wymagania te mogą się nieznacznie różnić w zależności od loży i kraju, ale opierają się na kilku podstawowych zasadach:
- Dobra reputacja: Kandydat musi mieć nieskazitelny charakter. Osoby z kryminalną przeszłością lub wątpliwą reputacją są zazwyczaj odrzucane.
- Wolna wola: Przystąpienie do masonerii musi być dobrowolne i bez nacisków z zewnątrz. Bractwo przywiązuje dużą wagę do pragnienia zostania masonem, wynikającego z osobistych przekonań.
- Wiara w istotę wyższą: Większość lóż wymaga od kandydata wiary w istotę wyższą lub siłę wyższą. Chociaż masoneria nie jest religią, przekonania duchowe są uważane za fundament jej nauk filozoficznych.
- Rekomendacja: Kandydat często musi zostać rekomendowany przez obecnego członka loży. Ma to na celu upewnienie się, że podziela on wartości bractwa i pasuje do wspólnoty.
Co więcej, przed przyjęciem kandydat zazwyczaj odbywa kilka rozmów kwalifikacyjnych z członkami loży. Rozmowy te służą zrozumieniu ich motywacji i upewnieniu się, że nie wstępują do masonerii z ciekawości lub z egoistycznych pobudek.
3.3) Symboliczne znaczenie rytuału inicjacyjnego
Rytuał inicjacji to nie tylko formalna ceremonia, ale niesie ze sobą głębokie znaczenie symboliczne. Oznacza początek podróży – zarówno na poziomie osobistym, jak i duchowym. Kandydat symbolicznie opuszcza swój stary świat i wkracza do wspólnoty, która zachęca go do pracy nad sobą i dążenia do wyższych ideałów.
Poszczególne elementy rytuału, takie jak ciemność, światło, ekspozycja i przysięga, reprezentują uniwersalne tematy, takie jak narodziny, oświecenie, pokora i odpowiedzialność. Rytuał zachęca kandydata do zmierzenia się z fundamentalnymi pytaniami swojego życia: Kim jestem? Jaki jest mój cel? Jak mogę stać się lepszym człowiekiem?
Masoni również postrzegają rytuał inicjacji jako moment transformacji. Ma on zainspirować kandydata do życia zgodnego z etycznymi i moralnymi zasadami bractwa. Jednocześnie staje się on częścią wielowiekowej tradycji charakteryzującej się braterstwem, solidarnością i poszukiwaniem prawdy.
4. Kodeks masoński

Masoneria znana jest nie tylko ze swoich symboli i rytuałów, ale także ze swoich surowych zasad i wartości, które podsumowuje termin „Kodeks masoński”. Kodeks ten stanowi etyczny i moralny fundament bractwa oraz służy jako przewodnik dla jego członków, zarówno w loży, jak i w życiu codziennym. Ale co dokładnie obejmuje Kodeks masoński, dlaczego jest tak ważny i jaką rolę odgrywa tajemnica?
4.1) Kodeks masoński Czym jest i dlaczego jest tak ważny?
Kodeks masoński to zbiór zasad, który definiuje zasady i wartości masonerii. Jest on nie tyle pisemną umową, co moralnym zobowiązaniem, które każdy członek dobrowolnie podejmuje. Kodeks ten określa, jak masoni powinni myśleć, działać i współdziałać ze sobą nawzajem oraz ze społeczeństwem.
W swojej istocie Kodeks Masoński opiera się na uniwersalnych zasadach etycznych, takich jak uczciwość, szacunek, braterstwo i dążenie do prawdy. Jego centralnym elementem jest zobowiązanie do stawania się lepszym człowiekiem i wnoszenia pozytywnego wkładu w społeczeństwo. Kodeks zachęca członków do refleksji nad własnymi działaniami, brania osobistej odpowiedzialności i ciągłego doskonalenia swoich standardów moralnych.
Znaczenie Kodeksu Masońskiego leży w jego funkcji jednoczącej. Chociaż masoni pochodzą z różnych krajów, kultur i środowisk społecznych, łączy ich przywiązanie do tych wspólnych wartości. Kodeks tworzy wspólną tożsamość i poczucie przynależności, które przekraczają granice narodowe i kulturowe. Pełni również funkcję mechanizmu ochronnego, zapewniając, że bractwo pozostaje wierne swoim zasadom etycznym.
4.2) Poufność członków
Istotnym elementem Kodeksu Masońskiego jest obowiązek zachowania tajemnicy, którego oczekuje się od każdego członka. Ta dyskrecja jest często źle rozumiana i podsyca liczne mity i teorie spiskowe wokół masonerii. W rzeczywistości jednak tajemnica służy jasnemu celowi: chroni prywatność członków, poufność rytuałów i integralność wspólnoty.
Wolnomularze są zobowiązani do nieujawniania żadnych informacji na temat wewnętrznego funkcjonowania loży, zwłaszcza jej rytuałów, dyskusji ani tożsamości innych członków. Ta tajemnica sprzyja atmosferze zaufania i pozwala członkom na swobodną i otwartą wymianę informacji, bez obawy przed zewnętrzną krytyką lub nieporozumieniem.
Należy podkreślić, że tajemnica nie oznacza, że masoni ukrywają coś nielegalnego lub nieetycznego. Ma ona raczej na celu zachowanie duchowej i osobistej natury masonerii. Rytuały i nauki masonerii są głęboko osobiste i symboliczne, a ich prawdziwe zrozumienie możliwe jest jedynie poprzez indywidualną interpretację i doświadczenie. Otwartość na świat zewnętrzny osłabiłaby ten intymny wymiar masonerii.
4.4) Wartości i zasady, które są święte dla masonów
Kodeks masoński obejmuje szereg wartości i zasad, które są niezbędne dla członków. Zasady te kierują nie tylko ich zachowaniem w loży, ale także ich codziennym życiem. Do najważniejszych wartości należą:
- Braterstwo: Masoneria kładzie nacisk na ideę powszechnego braterstwa. Każdy członek jest uważany za brata, niezależnie od statusu społecznego, pochodzenia etnicznego czy wyznania. Ta idea braterstwa promuje solidarność i wzajemne wsparcie.
- Uczciwość: Wolnomularze są zachęcani do uczciwości i prawości. Powinni żyć w zgodzie z moralnością i zawsze dążyć do czynienia tego, co słuszne, nawet gdy jest to trudne.
- Tolerancja: Centralną wartością wolnomularstwa jest tolerancja wobec innych opinii, przekonań i stylów życia. Pozwala to członkom na harmonijną współpracę pomimo różnic.
- Dążenie do prawdy: Masoni postrzegają życie jako podróż ku oświeceniu i prawdzie. Obejmuje to zarówno poszukiwanie duchowych i filozoficznych spostrzeżeń, jak i ciągły rozwój osobisty.
- Działalność charytatywna: Ważnym aspektem masonerii jest propagowanie działalności charytatywnej i zaangażowania społecznego. Wolnomularze są zachęcani do służenia społeczności i pomagania potrzebującym.
- Sprawiedliwość: Masoni powinni zawsze dążyć do sprawiedliwości, zarówno w swoich osobistych działaniach, jak i w kontaktach ze społeczeństwem.
Kodeks masoński nie jest pomyślany jako sztywny zbiór reguł, lecz jako żywa zasada przewodnia, która inspiruje i motywuje członków. Wymaga on od każdego masona aktywnego wdrażania tych wartości w swoim życiu i dawania przykładu innym.
5. Biżuteria masońska i jej znaczenie

Biżuteria masońska to coś więcej niż zwykła ozdoba – to widoczny symbol przynależności oraz wyraz wartości i zasad definiujących masonerię. Od wieków członkowie noszą bogatą w symbolikę biżuterię, aby zademonstrować swoje zaangażowanie we wspólnotę, a jednocześnie na zewnątrz reprezentować swoją filozofię i przekonania. Ale co właściwie oznacza biżuteria masońska dla członków i jakie ma znaczenie kulturowe i historyczne?
5.1) Symbole przynależności w biżuterii masońskiej
Biżuteria masońska służy jako widoczny symbol identyfikacji bractwa i jest często noszona podczas oficjalnych spotkań, rytuałów i wydarzeń. Stanowi rodzaj „paszportu”, który potwierdza przynależność noszącego do masonerii. Wzory i symbole biżuterii nigdy nie są przypadkowe, lecz głęboko zakorzenione w symbolice wolnomularstwa.
Najczęściej używanymi symbolami na biżuterii masońskiej są węgielnica i cyrkiel , które uosabiają podstawowe wartości bractwa: prawość moralną i panowanie nad własnymi namiętnościami. Inne symbole, takie jak wszechwidzące oko , słońce i księżyc oraz litera G (często interpretowana jako odniesienie do „geometrii” lub „Boga”), są również powszechnie spotykane na biżuterii, takiej jak pierścionki, wisiorki, spinki do mankietów czy sygnety.
Szczególnie ważnym elementem biżuterii masońskiej jest pierścień masoński . Pierścień ten, często zdobiony cyrklem i kwadratem, jest często noszony przez Mistrzów Loży lub długoletnich członków. Symbolizuje on lojalność wobec bractwa i przypomina noszącemu o obowiązkach wolnomularza. Pierścień sygnetowy masoński służy również do zachowania dyskrecji i historycznie był używany do oznaczania dokumentów i zachowania poufności.
5.2) Znaczenie akcesoriów masońskich dla członków
Dla masonów biżuteria ma nie tylko wartość ozdobną, ale przede wszystkim osobistą i symboliczną. Każda biżuteria noszona przez masona symbolizuje jego oddanie bractwu i wartościom, które ono uosabia.
Znaczenie tych akcesoriów wykracza jednak poza wygląd zewnętrzny. Służą one również jako stałe przypomnienie dla członków o wypełnianiu ich moralnych i etycznych zobowiązań. Na przykład pierścień masoński może zachęcać noszącego go do zachowania uczciwości i prawości w trudnych sytuacjach, a wisiorek z Wszechwidzącym Okiem może przypominać o wszechobecnej obecności prawdy i sprawiedliwości.
Akcesoria masońskie pełnią również funkcję społeczną. Wzmacniają więzi między członkami, będąc symbolem rozpoznania. Noszenie przez masona publicznie biżuterii z symbolami bractwa pozwala mu zostać rozpoznanym przez innych masonów – niezależnie od loży czy kraju, do którego należy. To poczucie powszechnego braterstwa jest centralnym aspektem masonerii.
5.3) Znaczenie historyczne i kulturowe biżuterii
Noszenie biżuterii ma długą tradycję w wolnomularstwie. Już w XVIII wieku, gdy wolnomularstwo zyskało na popularności, członkowie nosili biżuterię symbolizującą przynależność do bractwa. W tamtym czasie często wykonywano pierścienie, medale i odznaki z wygrawerowanymi symbolami wolnomularskimi. Biżuteria ta była ceniona nie tylko w lożach, ale także postrzegana przez społeczeństwo jako oznaka prestiżu i statusu.
Ciekawym aspektem biżuterii masońskiej jest jej znaczenie kulturowe. Różne kraje i epoki projektowały i interpretowały biżuterię na różne sposoby. Podczas gdy w Europie często preferowano delikatne wzory, amerykańscy masoni stawiali na biżuterię z bardziej wyrazistymi symbolami i grawerunkami. Niezależnie jednak od wzoru, ukryte znaczenie pozostaje to samo: wyraz lojalności, braterstwa i duchowego poszukiwania.
Co więcej, biżuteria masońska odzwierciedla wartości bractwa, koncentrując się nie tylko na estetyce, ale także na symbolicznej głębi. Materiały, z których wykonana jest biżuteria, takie jak złoto czy srebro, symbolizują trwałość i czystość – cechy, do których dążą również masoni.
W czasach współczesnych biżuteria masońska stała się poszukiwanym przedmiotem kolekcjonerskim, cenionym nie tylko przez członków, ale także miłośników sztuki. Historyczne pierścienie i sygnety masońskie są obecnie przedmiotem handlu na aukcjach i stanowią świadectwo bogatej historii i znaczenia wolnomularstwa.
6. Pierścień masoński
Pierścień masoński jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i symbolicznych akcesoriów wolnomularstwa. Reprezentuje głębokie wartości i zasady bractwa i jest noszony z dumą przez jego członków. Ale jakie jest pochodzenie tego pierścienia, jaka symbolika kryje się w jego wzorach i jakie znaczenie ma noszenie go dla wolnomularzy?
6.1) Pochodzenie i cel pierścienia masońskiego
Tradycja pierścienia masońskiego sięga daleko wstecz i jest ściśle związana z historią i rozwojem masonerii. Pierwotnie pierścienie były noszone przez członków, aby zademonstrować przynależność do bractwa i podkreślić lojalność. Pierścień miał jednak również praktyczne zastosowanie: dawniej często służył jako sygnet , którym oznaczano ważne dokumenty lub listy grawerunkiem. Pieczęć miała gwarantować autentyczność przekazu i zapewniać jego poufność.
Oprócz funkcji praktycznej, pierścień masoński od samego początku był silnym symbolem. Noszono go jako widoczny znak oddania ideałom masonerii. Pierścień przypominał członkowi o konieczności postępowania zgodnie z zasadami moralnymi, praktykowania sprawiedliwości i służenia społeczności.
Na przestrzeni wieków pierścień masoński ewoluował w biżuterię o głębokim znaczeniu symbolicznym, noszoną nie tylko w loży, ale także na co dzień. Jego przeznaczenie jednak nigdy się nie zmieniło: pozostaje symbolem lojalności wobec bractwa i wyrazem osobistego zaangażowania w jego wartości.
6.3) Symbolika i wzory
Wzór pierścienia masońskiego jest bogaty w symbolikę i różni się w zależności od loży, regionu i gustu osoby noszącej. Istnieją jednak pewne elementy, które można znaleźć na niemal wszystkich pierścieniach masońskich:
- Węgiel i cyrkiel : Ten symbol jest najbardziej rozpoznawalnym symbolem masonerii. Węgiel symbolizuje prawość i uczciwość moralną, a cyrkiel samodyscyplinę i zdolność panowania nad swoimi namiętnościami. Razem reprezentują fundamentalne zasady masonerii.
- Litera „G” : Wiele pierścieni masońskich ma literę „G” w centrum symbolu cyrkla i kwadratu. Może ona mieć różne znaczenia, z których najczęstsze to „geometria” lub „Bóg”. Przypomina ona, że masoneria opiera się na zasadach porządku i wyższej wiedzy.
- Trójkąty i piramidy : Te geometryczne kształty symbolizują stabilność, doskonałość i rozwój duchowy. Często znajdują się na pierścieniach masońskich i reprezentują wartości bractwa.
- Słońce, księżyc i gwiazdy : Symbole te symbolizują oświecenie, harmonię i porządek kosmiczny. Podkreślają związek masonów z uniwersalnymi zasadami życia.
Materiały i kolory pierścieni masońskich również mają znaczenie. Złoto często symbolizuje stałość i czystość, podczas gdy srebro reprezentuje jasność i skromność. Niektóre pierścienie zawierają również kamienie szlachetne, takie jak rubin lub onyks, które symbolizują miłość, namiętność i siłę.
Wzory pierścionków mogą być zarówno proste i minimalistyczne, jak i wyszukane i szczegółowe. Często pierścień jest projektowany tak, aby odzwierciedlał indywidualną osobowość noszącego, a jednocześnie zawierał uniwersalne symbole wolnomularstwa.
6.4) Noszenie pierścienia jako symbol lojalności i braterstwa
Noszenie pierścienia masońskiego to coś więcej niż tylko modowy wybór – to publiczna deklaracja oddania bractwu i jego wartościom. Pierścień noszony jest przez masonów jako symbol lojalności i oddania wspólnocie oraz jej ideałom. Przypomina on noszącemu o konieczności postępowania zgodnie z najwyższymi standardami moralnymi i etycznymi w każdej sytuacji.
Dla wielu masonów pierścień ma również znaczenie osobiste. Reprezentuje ich drogę w bractwie oraz ich rozwój duchowy i moralny. Nosząc pierścień, mason demonstruje nie tylko swoje oddanie loży, ale także dumę z wartości, które reprezentuje masoneria. Co więcej, pierścień masoński pełni funkcję społeczną. Członkowie różnych lóż spotykają się, rozpoznając się po pierścieniu i natychmiast nawiązując kontakt. Pierścień symbolizuje powszechne braterstwo masonów i przypomina, że ta wspólnota istnieje niezależnie od różnic geograficznych i kulturowych.
Istnieją również zasady dotyczące noszenia pierścienia. Wielu masonów nosi go na palcu serdecznym prawej ręki, symbolizując swoje oddanie bractwu. W niektórych przypadkach pierścień noszą tylko członkowie określonych stopni lub po specjalnej ceremonii, co czyni go symbolem osobistego awansu w masonerii.
7. Pierścień sygnetowy masoński
Pierścień masoński z sygnetem jest ważnym i historycznym symbolem w wolnomularstwie. Wykracza poza funkcję zwykłej biżuterii i służy jako wyraz autorytetu, przynależności i osobistego zaangażowania w wartości bractwa. Połączenie bogatej symboliki, historycznej funkcji i osobistego znaczenia czyni pierścień z sygnetem jednym z najważniejszych akcesoriów w wolnomularstwie. Ale skąd pochodzi pierścień z sygnetem, jakie grawerunki i symbole go zdobią i jaką rolę odgrywa dziś?
7.1 Historia i zastosowanie pierścienia sygnetowego masońskiego
Historia sygnetu masońskiego sięga początków masonerii, kiedy sygnet był niezbędnym narzędziem do znakowania dokumentów. W czasach, gdy dokumenty papierowe często sporządzano ręcznie, a elektroniczne środki komunikacji nie istniały, sygnet odgrywał kluczową rolę w uwierzytelnianiu dokumentów.
Na pierścieniu sygnetowym zazwyczaj grawerowano indywidualny symbol lub herb. Symbol ten odciskano w miękkim wosku, aby zapieczętować dokument i jednocześnie zagwarantować jego autentyczność. W masonerii sygnet służył do oznaczania poufnych wiadomości między lożami lub członkami. Pieczęć symbolizowała autentyczność wiadomości i gwarantowała, że jej treść była przeznaczona wyłącznie dla zamierzonego odbiorcy.
Ponadto, pierścień sygnetowy służył jako osobisty symbol masona. W społeczności charakteryzującej się symboliką i rytuałem, pierścień pomagał określić tożsamość i rangę noszącego go w bractwie. Posiadanie pierścienia sygnetowego było często przywilejem zarezerwowanym dla Mistrzów lub wysoko postawionych członków loży.
Z biegiem czasu sygnet utracił swoją pierwotną funkcję jako narzędzie do przechowywania dokumentów, ale jego znaczenie symboliczne pozostało. Dziś nosi się go głównie jako symbol przynależności i lojalności wobec masonerii.
7.2 Znaczenie rycin i symboli
Grawerunki i symbole na sygnecie masońskim mają kluczowe znaczenie i niosą ze sobą głębokie przesłania filozoficzne i duchowe. Wzór różni się w zależności od loży, regionu i indywidualnych preferencji, ale niektóre elementy są szczególnie powszechne:
- Węzeł i cyrkiel : Podobnie jak w przypadku innych ozdób masońskich, symbol ten jest jednym z centralnych motywów sygnetu. Reprezentuje integralność moralną i samodyscyplinę, a także przypomina użytkownikowi o fundamentalnych zasadach wolnomularstwa.
- Wszechwidzące Oko : Ten symbol jest często kojarzony z mądrością, boską opatrznością i uniwersalną prawdą. Przypomina masonowi, że jego działania są zawsze przestrzegane i że powinien postępować zgodnie z najwyższymi standardami moralnymi.
- Litera „G” : Litera „G”, często umieszczana na grawerunkach sygnetów, symbolizuje „Boga” lub „geometrię”. Oba terminy podkreślają związek masonerii z zasadami duchowymi i naukowymi.
- Kolumny i świątynie : Ryciny przedstawiające kolumny lub świątynie symbolizują związek ze starożytną architekturą i filozofią masonerii jako „ruchu mistrzów budownictwa”. Świątynia jest symbolem duchowego postępu i samopoznania.
- Spersonalizowane grawerunki : Niektórzy masoni dodają swoje inicjały lub symbole specjalne, aby spersonalizować pierścień. Grawerunki te mogą symbolizować osobiste osiągnięcia, stopnie w loży lub szczególne wydarzenia w życiu osoby noszącej.
Grawerunki na sygnecie pełnią nie tylko funkcję estetyczną, ale i edukacyjną. Nieustannie przypominają noszącemu o zasadach wolnomularstwa i inspirują do życia zgodnie z nimi.
7.3) Funkcja pieczęci w przeszłości i teraźniejszości
W przeszłości pierścień sygnetowy masoński pełnił funkcję czysto praktyczną: służył do uwierzytelniania dokumentów i zapewniania poufności przekazów. Odciśnięta pieczęć była znakiem legalności i gwarantowała, że treść przekazu nie została sfałszowana. Szczególnie w czasach niepewności politycznej lub podczas prześladowań masonów, pierścień sygnetowy był ważnym narzędziem komunikacji wewnątrz bractwa.
Współcześnie sygnet w dużej mierze utracił swoją pierwotną funkcję, ale jego symboliczne znaczenie pozostaje ogromne. Nosi się go głównie jako ozdobę, symbolizującą przynależność do bractwa i lojalność wobec jego wartości. Wielu masonów nosi sygnety nie tylko na spotkaniach loży, ale także na co dzień, aby zademonstrować swoją przynależność do wspólnoty. Współczesny sygnet jest również tematem rozmów i symbolem rozpoznania. Wolnomularze z różnych krajów i lóż mogą się rozpoznawać i nawiązywać kontakt za pomocą pierścienia. W ten sposób pierścień staje się symbolem powszechnego braterstwa i przypomnieniem, że masoneria łączy ponad granicami kulturowymi i geograficznymi.
Niektórzy masoni nadal grawerują na swoich sygnetach osobiste inicjały lub symbole specjalne, aby podkreślić indywidualne znaczenie pierścienia. To sprawia, że sygnet jest unikatowym i cennym przedmiotem, często przekazywanym z pokolenia na pokolenie.
8. Wpływy i mity otaczające masonerię

Od wieków masoni otaczani są aurą tajemniczości i fascynacji. Ich tajemniczość, w połączeniu z bogatą i złożoną historią, dała początek licznym mitom i teoriom spiskowym. Ale jaka jest prawda stojąca za tymi legendami? Jaki wpływ masoni mają w rzeczywistości na politykę, biznes i kulturę? Ten artykuł bada granice między mitem a rzeczywistością.
8.1) Mity i teorie spiskowe wokół masonerii
Masoneria była często postrzegana jako potężne tajne stowarzyszenie, które na przestrzeni dziejów podsycało teorie spiskowe. Do najbardziej rozpowszechnionych mitów należą:
- Tajna kontrola nad światem : Wiele teorii głosi, że masoni potajemnie kontrolują rządy i instytucje finansowe na całym świecie. Podobno stoją za ważnymi wydarzeniami historycznymi, od rewolucji po kryzysy gospodarcze, w celu ustanowienia nowego porządku świata.
- Praktyki okultystyczne : Złożona symbolika masonerii, a w szczególności użycie symboli takich jak Oko Opatrzności, skłoniło niektórych do przekonania, że masoni praktykują rytuały okultystyczne lub ezoteryczne. Oskarżenia te zostały dodatkowo wzmocnione przez ich zamiłowanie do tajemnic.
- Związek z diabłem : Niektóre grupy religijne, zwłaszcza w XVIII i XIX wieku, oskarżały masonów o satanizm lub ateizm, głównie z powodu ich nacisku na rozdział religii od jej działań.
- Illuminati : Masoni są często myleni z Illuminati, kolejnym tajnym stowarzyszeniem, które rzekomo zostało rozwiązane wieki temu. To pomieszanie pojęć nadal podsyca teorie spiskowe.
Te teorie są w dużej mierze podsycane przez nieufność wobec grup działających w sposób tajny. Należy jednak zauważyć, że nie ma jednoznacznych dowodów na poparcie tych twierdzeń. Choć masoneria jest dyskretna, nie pasuje do wizerunku manipulującej, globalnej kliki, często przedstawianej w teoriach spiskowych.
8.2) Wpływ masonerii na politykę, gospodarkę i kulturę
Niezaprzeczalnym jest fakt, że masoni wywierali znaczący wpływ na wiele dziedzin życia społecznego, zwłaszcza w pewnych kluczowych okresach historycznych. Oto przegląd ich rzeczywistych wpływów:
- W polityce : Wiele znaczących postaci historycznych było członkami masonerii. Na przykład w Stanach Zjednoczonych masonami byli tacy arystokraci jak George Washington, Benjamin Franklin i inni Ojcowie Założyciele. Ich wpływ był kluczowy dla ustanowienia ideałów demokratycznych i opracowania dokumentów takich jak Deklaracja Niepodległości. W Europie masoni odegrali również ważną rolę w rewolucjach, takich jak rewolucja francuska, promując wartości takie jak wolność, równość i braterstwo, które były silnie powiązane z ideałami masonerii.
- W biznesie : Masoni nie kontrolują rynków finansowych, jak twierdzą niektóre teorie. Niemniej jednak wielu wpływowych przedsiębiorców, bankierów i przemysłowców było lub jest członkami masonerii. Ich przynależność często odzwierciedla ich zaangażowanie w filantropię i rozwój społeczny.
- W kulturze : Masoneria wywarła głęboki wpływ na sztukę, muzykę i literaturę. Wolfgang Amadeusz Mozart, sam mason, włączył wątki masońskie do niektórych swoich dzieł, takich jak „Czarodziejski flet” . Podobnie pisarze tacy jak Johann Wolfgang von Goethe i Victor Hugo włączyli wpływy masońskie do swoich dzieł.
Choć wkład ten jest znaczący, należy rozpatrywać go w jego kontekście: masoneria zapewnia sieć i ramy filozoficzne, ale nie wyznacza linii zbiorowego działania ani decyzji politycznych.
8.3) Prawda czy fikcja Co naprawdę wiemy?
Aby oddzielić prawdę od fikcji, kluczowe jest oparcie się na faktach historycznych i wiarygodnych świadkach:
- Wolnomularstwo nie jest organizacją tajną, lecz dyskretną . Spotkania i członkowie nie zawsze są jawni, ale cele i zasady wolnomularstwa są dobrze udokumentowane i powszechnie dostępne.
- Masoni nie dążą do globalnej kontroli . Loże działają niezależnie od siebie, a ich celem jest rozwój jednostki i służba społeczności, a nie manipulowanie globalnymi instytucjami.
- Organizacja skoncentrowana na filantropii : Masoni aktywnie uczestniczą w akcjach charytatywnych. W Stanach Zjednoczonych zebrali miliony dolarów na rzecz szpitali dziecięcych i innych celów humanitarnych.
- Istotne, lecz ograniczone dziedzictwo historyczne : Choć masoni przyczynili się do przełomowych momentów w historii, nie oznacza to, że sama organizacja jest bezpośrednio odpowiedzialna za te wydarzenia.
9. Masoneria w epoce nowożytnej
Masoneria to wielowiekowa instytucja, której tradycje i wartości są głęboko zakorzenione w historii. Jednak, jak każda organizacja, stoi ona przed nowymi wyzwaniami we współczesnym świecie. Zmiany społeczne i kulturowe, cyfryzacja oraz zmieniające się relacje z religią i państwem zmusiły masonerię do adaptacji bez utraty jej fundamentalnych zasad. Jak jednak wygląda masoneria w XXI wieku i jaką rolę odgrywa w dynamicznie zmieniającym się społeczeństwie?
9.1) Wyzwania i adaptacje masonów we współczesnym świecie
W coraz bardziej świeckim i zaawansowanym technologicznie świecie, masoneria stoi przed zadaniem utrzymania swojej pozycji we współczesnych społeczeństwach. Jednym z największych wyzwań jest inspirowanie młodszych pokoleń do zaangażowania się w braterstwo. Choć wartości masonerii – braterstwo, moralne samodoskonalenie i służba społeczeństwu – pozostają ponadczasowe, sposób ich nauczania i praktykowania musi zostać dostosowany do współczesności.
Kolejną przeszkodą jest rosnąca utrata tajemniczości i mistycyzmu. W przeszłości masoneria była często otoczona aurą ekskluzywności i tajemniczości, co czyniło ją fascynującą dla wielu ludzi. Dziś, w dobie internetu i mediów społecznościowych, wiele jej rytuałów i symboli jest publicznie dostępnych. Ta transparentność jest niezbędna, aby ograniczyć nieporozumienia i uprzedzenia, ale jednocześnie osłabiła reputację masonerii jako „sekretnego bractwa”. Co więcej, masoneria zmaga się z uprzedzeniami i teoriami spiskowymi, które niszczą jej wizerunek publiczny. Organizacja aktywnie dąży do większej otwartości w kwestii swoich wartości i działalności, aby przedstawić realistyczny obraz swojej działalności.
Jednym z obszarów, w którym wolnomularstwo przyjmuje nowoczesne podejście, jest digitalizacja. Wiele lóż zaczęło korzystać z platform cyfrowych i spotkań online, aby łączyć członków z różnych regionów. Pozwala to masonom kontynuować kultywowanie swoich ideałów i tradycji pomimo odległości geograficznej.
9.2) Liczba członków i wpływy w XXI wieku
Liczba członków masonerii spada w wielu częściach świata. Zmiany demograficzne są szczególnie widoczne w Europie i Ameryce Północnej: masoni mają trudności z pozyskiwaniem młodych członków, podczas gdy znaczna część obecnych członków to osoby starsze. Spadek ten można również przypisać zmianom społecznym. Wiele osób jest dziś mniej zainteresowanych członkostwem w tradycyjnych organizacjach, które wiążą się ze ścisłymi zasadami i obowiązkami.
Pomimo spadku, na świecie wciąż jest kilka milionów masonów. Najsilniejsze wspólnoty znajdują się w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Francji, ale masoneria rozwija się również w takich krajach jak Indie, Brazylia i Filipiny. W Niemczech szacuje się, że działa około 15 000 aktywnych masonów, zorganizowanych w około 500 lożach.
Wpływ masonów również uległ zmianie. O ile w poprzednich wiekach odgrywali znaczącą rolę w polityce i społeczeństwie, o tyle dziś ich siła jest mniej widoczna. Niemniej jednak masoni nadal angażują się w działalność charytatywną i przyczyniają się do rozwoju edukacji i postępu społecznego. W wielu krajach wspierają inicjatywy charytatywne i finansują projekty służące dobru wspólnemu.
9.3) Stosunek do religii i państwa
Relacja między masonerią a religią i państwem jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych tematów i jest nieustannie dyskutowana. Historycznie rzecz biorąc, masoni zawsze podkreślali, że ich organizacja nie jest ani religią, ani instytucją polityczną. Podkreślają natomiast, że masoneria jest bezwyznaniowa i apolityczna.
- Religia: Masoneria nie wymaga od swoich członków żadnych konkretnych przekonań religijnych, a jedynie wiary w Istotę Najwyższą, często nazywaną „Wielkim Architektem Wszechświata”. Jednak ta duchowa otwartość doprowadziła do konfliktów, szczególnie z Kościołem Katolickim, który potępił masonerię w XVIII wieku i ekskomunikował jej członków. Do dziś utrzymują się napięcia między masonerią a niektórymi instytucjami religijnymi, chociaż wielu masonów to również praktykujący chrześcijanie, muzułmanie, żydzi lub wyznawcy innych wyznań.
- Państwo: Masoneria kładzie nacisk na rozdział loży od państwa. Chociaż jej członkowie często zajmują stanowiska polityczne lub społeczne, samo bractwo nie dąży do osiągnięcia celów politycznych. Jednak w reżimach totalitarnych, takich jak nazistowskie Niemcy czy państwa komunistyczne, masoneria była postrzegana jako zagrożenie i zakazana. Wynikało to z faktu, że jej zasady – wolność, braterstwo i równość – były sprzeczne z ideologiami tych reżimów.
We współczesnych demokracjach masoneria utrzymuje w dużej mierze neutralne stosunki z instytucjami państwowymi. Koncentruje się na rozwoju moralnym i intelektualnym swoich członków, a nie na dążeniu do władzy politycznej.
10. Krytyka i kontrowersje
Masoneria od początku swojego istnienia była obiektem krytyki i kontrowersji. Jej połączenie tajemniczości, symboliki i ekskluzywności budziło zarówno fascynację, jak i podejrzliwość. Dlaczego jednak masoni tak często stają się obiektem krytyki i jak radzą sobie z tymi oskarżeniami?
10.1) Dlaczego masoni są często celem krytyki?
Krytyka wolnomularzy waha się od niewinnych nieporozumień po poważne oskarżenia. Głównym powodem tej częstej krytyki jest aura tajemnicy otaczająca masonerię. Wiele osób ma tendencję do podejrzliwego traktowania tego, co nieznane. Fakt, że spotkania i rytuały masońskie są otwarte tylko dla członków, podsyca plotki i spekulacje.
Co więcej, masoneria wywoływała konflikty w różnych kontekstach politycznych i religijnych na przestrzeni dziejów. Reżimy totalitarne, takie jak nazistowskie Niemcy i komunistyczna Rosja, postrzegały masonów jako zagrożenie i zakazały ich działalności, ponieważ ich ideały wolności i braterstwa były sprzeczne z ideologicznymi zasadami tych reżimów.
Grupy religijne, zwłaszcza Kościół katolicki, również krytykowały masonerię. Kościół oskarżał masonów o propagowanie zasad antyreligijnych i promowanie światopoglądu niezgodnego z naukami chrześcijańskimi. Napięcia te utrzymują się od wieków.
10.2) Brak przejrzystości i zarzuty spisku
Brak przejrzystości w wewnętrznym funkcjonowaniu masonerii stworzył podatny grunt dla licznych teorii spiskowych. Od kontrolowania polityki globalnej po manipulowanie gospodarką – lista domniemanych przestępstw masonów jest długa i często absurdalna. Szczególnie w czasach kryzysu masoni są często wykorzystywani jako kozły ofiarne, co negatywnie wpływa na ich postrzeganie w oczach opinii publicznej.
Kolejnym zarzutem jest rzekomy elitaryzm masonerii. Krytycy zarzucają bractwu, że jest zamkniętą wspólnotą, dostępną jedynie dla wąskiej, uprzywilejowanej grupy. Chociaż masoni zapewniają, że akceptują osoby ze wszystkich klas społecznych, ten obraz wciąż pokutuje w opinii publicznej.
10.3) Oświadczenia masonów w sprawie oskarżeń
Sami masoni wielokrotnie próbowali obalić te zarzuty. Podkreślają, że ich organizacja nie realizuje celów politycznych ani religijnych, a służy wyłącznie rozwojowi moralnemu i osobistemu. Wiele lóż okazjonalnie otwiera swoje podwoje dla wydarzeń publicznych lub wieczorów informacyjnych, aby promować transparentność i ograniczać uprzedzenia.
Odnosząc się do teorii spiskowych, masoni podkreślają, że nie ma dowodów na poparcie takich twierdzeń. Argumentują, że ich wartości wolności, równości i braterstwa stoją w bezpośredniej sprzeczności z mrocznymi intencjami, o które są często oskarżani.
Masoni jednak zdają sobie sprawę, że ich tradycja tajemniczości doprowadziła do nieporozumień. Dlatego niektóre loże starają się kreować pozytywny wizerunek bractwa poprzez działania public relations i projekty społeczne.
Zakończenie
11. Wnioski i perspektywy
Wolnomularstwo to fascynujące bractwo o długiej i złożonej historii. Jego połączenie symboliki, rytuałów i zasad etycznych inspirowało pokolenia ludzi, ale także rodziło nieporozumienia i krytykę.
Główną siłą wolnomularstwa jest jego zdolność do jednoczenia ludzi o różnym pochodzeniu, oddanych wspólnym ideałom, takim jak braterstwo, rozwój osobisty i dobroczynność. Pomimo wyzwań współczesnego świata – takich jak spadająca liczba członków czy zapotrzebowanie na większą transparentność – wolnomularstwo pozostaje zjawiskiem wyjątkowym, podtrzymującym wartości i tradycje, które stają się coraz rzadsze we współczesnym społeczeństwie.
Przyszłość masonerii będzie zależeć od tego, jak dobrze uda jej się zachować równowagę między tradycją a nowoczesnością. Pozostając otwartą na nowe technologie i zmiany społeczne, masoneria może nadal wywierać pozytywny wpływ na swoich członków i społeczeństwo.
Często zadawane pytania
1. Czym jest masoneria i kto może zostać jej członkiem?
Wolnomularstwo to ogólnoświatowa wspólnota oddana wartościom etycznym i rozwojowi osobistemu. Każdy, kto wierzy w istotę wyższą, kieruje się zasadami moralnymi i jest gotów szanować zasady wolnomularstwa, może zostać jej członkiem.
2. Co symbolizuje pierścień masoński?
Pierścień masoński jest symbolem lojalności i przynależności do bractwa. Często widnieją na nim symbole takie jak węgielnica i cyrkiel, przypominające noszącemu o zasadach wolnomularstwa.
3. Czy wśród masonów naprawdę istnieją tajne rytuały?
Tak, masoni odprawiają rytuały o charakterze symbolicznym i głęboko zakorzenione w tradycji. Rytuały te nie są dostępne dla ogółu społeczeństwa, lecz służą wyłącznie rozwojowi moralnemu i duchowemu ich członków.
4. Jaka jest różnica między pierścieniem sygnetowym masońskim a innymi pierścieniami?
Pierścień sygnetowy masoński jest często grawerowany symbolami masońskimi. Kiedyś służył do pieczętowania dokumentów; dziś służy przede wszystkim jako symbol przynależności i lojalności wobec bractwa.
5. Czy masoni są niebezpieczni czy nieszkodliwi?
Masoneria jest nieszkodliwa i nie ma żadnych celów politycznych ani religijnych. Koncentruje się na rozwoju osobistym, braterstwie i działalności charytatywnej. Teorie spiskowe, które twierdzą coś przeciwnego, zazwyczaj opierają się na nieporozumieniach lub uprzedzeniach.